Russen spotten in Thij

Russen Spotten in Thij

Door Sjef Damhuis

De angst voor de Russen zat er in het westen, met name na de Berlijnse Blokkade (1948-1949) en het neerslaan van de Hongaarse Opstand (1956), goed in.             De Russen waren niet te vertrouwen en hadden absoluut het plan om na Oost-Europa ook de westerse landen in te nemen. Daar moest iets tegen gedaan worden. Ook het dorp Thij had een taak om Nederland te verdedigen tegen een mogelijke Russische aanval.

 

Om de Russen af te schrikken werden er allerlei initiatieven genomen die ervoor moesten zorgen dat zij geen voet, over de na de Tweede Wereldoorlog afgesproken grens, zou zetten. De NAVO werd opgericht om duidelijk te maken dat een aanval op één land, een aanval op alle aangesloten landen is. De Nederlandse overheid ontwikkelde allerlei initiatieven om ons land te kunnen verdedigen tegen de Russen. In het Nederlandse landschap werden in de periode 1951-1956 maar liefst 276 “luchtwachttorens” tussen de bomen gebouwd. Het doel was om Russische vliegtuigen te “spotten”, die lager vlogen dan de radar kon waarnemen. Vrijwilligers van het Korps Luchtwachtdienst (KLD) speurden op hoge betonnen constructies de lucht af om te kijken of er geen vijandige vliegtuigen ons land binnenvlogen.           De uitkijkposten (in de volksmond werd de dienst “Kijken, Luisteren en Doorgeven” genoemd) waren zo over Nederland verspreid, dat die onderling contact met elkaar onderhielden over een mogelijke indringer. Het hele land was nagenoeg gedekt. De onderlinge afstand tussen de posten bedroeg ongeveer 16 kilometer.  De hoogte van de torens varieerden van 2,5 meter tot maximaal 31 meter. Daarboven bevond zich een observatiecabine met drie leden van de KLD.              

Had je een vijandelijk vliegtuig gespot? Dan nam je direct telefonisch contact op met een nabijgelegen luchtwachtcentrum dat op haar beurt contact opnam met het Landelijke militaire hoofdkwartier van de luchtverdediging in Driebergen. Daar kon men beslissen of er gevechtsvliegtuigen moesten worden ingezet. Daarna zou de BB (Bescherming Bevolking) worden ingeschakeld. Deze organisatie met ongeveer 150.000 vrijwilligers was getraind om de bevolking te helpen na een Russische aanval.  Het nut van de luchtwachttorens was gering. De oorzaak hiervoor is nogal eenvoudig. Voordat ogen en oren hadden kunnen constateren dat het om een vijandelijk vliegtuig ging, was deze na de melding al mijlenver weg. De Russen zijn slechts één keer gesignaleerd: In 1958 werd bij Maastricht een Russisch vliegtuig gespot. En inderdaad voor de vrijwilligers dit hadden kunnen doorgeven en er tot actie kon worden overgegaan, was het toestel alweer verdwenen.

Operatiepost Thij 

In 1953 kreeg de gemeente Steenwijkerwold opdracht van het Ministerie van Defensie om een toren te bouwen op een hooggelegen stuk grond. In eerste instantie was het de bedoeling om er één te bouwen in de buurt van de Gelderingensteeg. Echter gingen twee landeigenaren niet akkoord met het afstaan van hun landbouwgrond. Een ander bezwaar om op deze locatie te bouwen was van financiële aard. De toren zou hoger moeten worden dan het nabijgelegen klooster “De Voorzienigheid”. Dit werd een te grote kostenpost.                                             De keuze van de gemeente viel toen op het hoogste punt van de Thijendijk. Na bemiddeling van burgemeester Boldingh ging eigenaar A. Vlot akkoord met de bouw van een toren op zijn grond. Deze kwam op ongeveer 100 meter afstand te staan van de boerderij van G.J. Velner, op ongeveer tien meter vanaf de Thijendijk en was via een klein paadje bereikbaar. Door zijn eenvoudige betonnen honingraad- constructie was de luchtwachttoren binnen enkele weken operationeel.

Luchtwachttoren Thij 
Foto: archief Lute Bouwer

De toren kreeg de code 6J2 en behoorde tot het luchtwachtcentrum te Leeuwarden, nummer 6. Samen met de post Kuinre 6J1 en Vollenhove 6J3 vormden ze de kring “J”

Namen van enkele vrijwilligers die de toren bemanden waren: E. Vink, H. Otten, K. ter Horst, J. Dantuma, O. Hoogwerf en H. Schippers. Om in aanmerking te komen voor deze functie werden kandidaten zorgvuldig geselecteerd. Je mocht natuurlijk geen communistische sympathieën koesteren. Tijdens hun dienst droegen ze een grijs luchtmacht uniform met bijbehorende pet. Het verhaal gaat dat vrijwilliger Schippers tijdens observaties regelmatig zijn klompen aanhield. Het deed allemaal een beetje denken aan de Engelse tv-serie “Dads Army” (Daar komen de schutters). De vrijwilligers waren verplicht om cursussen te volgen in het onderdeel “vliegtuigherkenning”.  Deze werden gegeven in de kelder van het toenmalige gemeentehuis van Steenwijk, Rams Woerthe.

Cubacrisis

Tijdens de Cubacrisis in oktober 1962 was de toenmalige burgemeester van Steenwijk, Dingemans Wierts, helemaal in paniek. Hij liet, om radioactieve fall-out na een Russische atoomaanval te voorkomen, rondom het gemeentehuis een aarden wal aanleggen. De burgemeester was bang voor een Russische aanval in de omgeving van Steenwijk. Menig Steenwijker verklaarde hem voor gek. Waarschijnlijk had de burgemeester geheime informatie van de militaire autoriteiten ontvangen dat Steenwijk een potentieel doelwit zou kunnen zijn, omdat er in Darp Amerikaanse atoombommen lagen opgeslagen. De wal werd na zes jaar weggehaald. Hij was de enige burgemeester in Nederland die tot een dergelijke maatregel overging. Burgemeester Dingemans Wierts kreeg na het einde van zijn burgemeestersperiode nooit meer een aansprekende baan aangeboden. In 1961 kreeg ieder huishouden in Nederland een folder in de brievenbus hoe iemand zich kon beschermen tegen een atoomaanval. De beste bescherming was om onder de trap of een bureau te gaan zitten.

Schuilen onder de keldertrap

Steenwijker. Courant 26 oktober 1962

Bij de pijl stond de toren

Het einde van de luchtwachttoren op Thij

In 1964 werden alle torens in Nederland overbodig verklaard. Gemeenten, waar ze stonden, mochten ze kosteloos overnemen. De gemeente Steenwijkerwold had geen belangstelling en de toren op Thij werd in 1965 afgebroken. Volgens oud bewoner van de boerderij, Joop Kuiper, zijn de contouren van de toren bij droogte nog steeds zichtbaar.                                                                                                                              In totaal zijn er in Nederland nog een twintigtal luchtwachttorens over. Ze zijn net zo’n relikwie uit de Koude Oorlog als het testsignaal dat elke eerste maandag van de maand om twaalf uur te horen is.

Bronnen:

• Andere Tijden 15 oktober 2002: De Cuba crisis in Steenwijk.

(Nog te zien via de site van het programma “Andere Tijden”).

• Steenwijker Courant 9 september 2019.
• Mark Traa, De Russen komen! Nederland in de Koude Oorlog.
• Alfred Staarman, als de Russen komen.
• Steenwijker Couranten oktober 1962

 

Tip:

Heeft u interesse om te weten hoe Steenwijkerwold er vroeger uitzag op oude landkaarten?

Kijk dan eens op de website www.topotijdreis.nl Op deze site van het kadaster staan topografische kaarten van heel Nederland uit de periode 1815-2015.