Pé Plat, de volksdichter uit Thij
Pé Plat, de volksdichter uit Thij
1900-1964
Un riempien ijj zo veur mekaere,
Want uut ut iene komt ’t aere
Gien niene oeft ut joe te leern,
Neem un potload, gaot prebeern.
Now vurruit niet omme tiemuln,
Ai mar op en daele wiemuln.
Ai de moed mar niet verliez’n,
Kriej’ut vaste in de smiez;n.
Deze regels komen uit de eerste strofe van het gedicht “Vremd en toch eig’n” van Pé Plat Gzn. (1900-1964) destijds wonende in Thij.
In dit rijmgedicht legt hij uit hoe je vrij eenvoudig een rijmpje in je eigen streektaal moet schrijven.
Pé was timmerman van beroep, voor zijn hobby schreef hij graag rijmpjes en gedichten. Hij woonde met zijn vrouw Sientje schuin tegenover slagerij Bouma.
In de jaren 50 en begin 60 van de vorige eeuw had hij een rubriek in “De Kraante van ’t Wold” en in de Steenwijker Courant. Hierin schreef hij over gebeurtenissen, historische feiten en legenden van Steenwijkerwold. Het is inmiddels al ruim 25 jaar geleden dat Lute Bouwer in één van zijn boekjes aandacht besteedde aan Pé Plat. Het werd dus wel weer eens tijd om hem te redden van de vergetelheid. Hoe Plat ertoe kwam om in streektaal te gaan schrijven en of hij wellicht door anderen daartoe is aangezet is niet helemaal duidelijk.
Iemand die het talent van Pé Plat zag, was de latere beeldende kunstenaar Ton Gauka. Deze verbleef als jongen in de begin jaren vijftig van de vorige eeuw bij smid Reerink op Thij. Hij nam een schriftje met gedichten mee naar Utrecht en gaf het later terug aan de familie Plat.
Pé Plat voor zijn geboortehuis
Bron archief Familie Plat
Opvallend is in ieder geval dat Plat voor zijn rijmen en gedichten in de streektaal voor een modern aandoende schrijfwijze heeft gekozen. Zijn woordkeuze is nooit plat maar is steeds weloverwogen.
Pé Plat is helaas nooit in de gelegenheid geweest om zijn werk te bundelen tot een mooi boekje. Misschien moeten we dit 58 jaar na zijn dood als eerbetoon aan deze zeer getalenteerd en bijzonder persoon toch maar eens doen. Het cultuurfestival “Kopje Cultuur” zal in September een speciaal programma organiseren over het werk van Pé.
Pé stierf na een kort ziekbed op 64-jarige leeftijd en ligt met zijn vrouw Sientje begraven op het RK-kerkhof in Gelderingen. Het echtpaar had geen kinderen.
Het onderstaande gedicht begint als een overpeinzing van Pé bij de stilte van de komende herfst. Stilte en overpeinzing worden plotseling verstoord door een passerende haas. De hond Teddie wordt onrustig en dan gaat ook de dichter zich onbehaaglijk voelen, waarna beiden huiswaarts keren.
Steenwijkerwold in ’t najaar
De onderbreuken stilte van de Haarst
As de voegels in de luchten
Zwaar’m gaon en grote vluchten,
Trekken, weer van Noord naar Zuud
Dan is ’t jubellied weer uut.
’t Is gedaon mit musiceren,
Ut mooiee geluid en ’t kwinkeleren
Mit de rollurs en ut slaon,
De zoemer is weer enne gaon.
Stil verlaoten bin de weeng
Gien meense kom ik aost meer teeng
Mien ondtien snuffelt langs de wal.
Mar wat is dat; ‘k zie ’t al.
Een haeze keus ’t haezepad.
Mit grote haost, “k zie nog zie’n gat.
Hij hoast zich haostig ral en vlot
Zoo as allient een haeze dot.
Wat gaot mien ontien now tekeer.
Zien start die slat mar op en neer.
Hj’j maekt zich drok en blaft en gromt
Dat em die haeze zoo ontkomt.
Zoo is de stilte onderbreuken.
‘k Wor kold en in de jasse deuken
Draei ik miijj omme, weijj gaon mar gauw
Ok Teddie wil now naor de vrouw.
Pé Plat schreef niet alleen gedichten en rijmen in het dialect maar ook in erg mooi Nederlands. Ik ben geen neerlandicus, maar ik vind dit gedicht wat schoonheid betreft vergelijkbaar met de beroemde dichter J.C, Bloem, die in Paasloo begraven ligt.
Wat is een smok?
‘Zoen is ’n natte beweging
Van lippen gemaakt op ’n huid
‘Zoen geeft vaak bij ’t ontvangen
‘Tokkend of zuigend geluid.
‘Zoen en ’n kus is het zelfde
Maar ’n dikke die klinkt als ’n klok
Die noemen de Steenwijkerwoldigers
’n Lekkere……….stevige……….smok.
Het onderstaand ontroerende gedicht “Zij die niets vroeg maar alles gaf” is één van zijn laatste gedichten die Pé Plat schreef voor zijn dood. Het is een erg mooi eerbetoon aan zijn geliefde vrouw Sientje, die op 60-jarige leeftijd op 24 juli 1963 stierf.
Zij die niets vroeg maar alles gaf
Zij kwam van Zandvoort aan de zee
De badplaats vol gevaren
Zij stond als kind vaak aan de zee
En tuurde naar de baren.
Zij zocht er schelpjes op het strand
De doosjes, mesjes, ronden
En koek bewonderend in haar hand
Als zij wat had gevonden.
Zij was een kind van zestien jaar
Toen hij kwam in haar leven
De jonge, die zij als een paar
Het mooist is als mens zou geven.
Zij zorgde voor hem dag aan dag
Geduldig zonder klagen
Bij ziekte en bij tegenslag
Tot aan de dag der dagen.
Zij stierf zo goed als onverwacht
Ver van de hoge golven
Om twaalf uur te middernacht
Er werd een graf gedolven
In Steenwijkerwold, daar rust zij nu
Tot zij eens zal verrijzen
De vrouw die ik mijn leven lang
Vol dankbaarheid zal prijzen.
Deze foto van Sientje staat op haar grafsteen
In een ander gedicht “De reus van Theij” beschrijft hij zijn vader Gerrit(1869-1951) die met een melkjuk om zijn schouder lopend langs huizen ging om boodschappen en petroleum rond te brengen. Hier een strofe van het gedicht.
De reus van Theij
't Is al eel lange leden dan
Toen woonde ur op Theij ’n man
Die iedere dag veur weinig centen
Aoast ’t eele Wold leup af te venten
Want waarn zien maanden vol en zwaer
De kann pietreuilie, oe krieg ie ’t kloar
’t Juk dat drukte teeg zien nekke
En bei jun klimmegien en u ekke
Wast un getrobbe van jewelste
Mar dwars deur ’t laand gong ut ’t snelste
Want patties waarn overal
Die gon gn deur d’weng en deur de wal
Mar laok van iene dag vertellen
Dan keuj joe is un oordeel vellen.
Vervolgens komt er een heel lang verhaal langs welke wegen en buurtschappen zijn vader liep. Het gedicht eindigt met;
Nog past de zoon een stille bede
Heer geef hem rust
Hij rust in vrede.
Pé zijn vader Gerrit met juk om zijn schouders
Foto: Archief familie Plat
Sjef Damhuis
Bronnen:
- Historische Mededelingen van HSV Steenwijk en Omstreken 1984.
- Artikel uit “Warkschrift’ een uitgave van de IJsselacademie 2004.
- Map met gedichten en rijmpjes van Pé Plat die ik van iemand uit Steenwijkerwold ontving.
- Informatie van de familie Plat
